Η συναισθηματική υπερφαγία (emotional overeating), μία από τις βασικές αιτίες της παχυσαρκίας, είναι η εθιστική, υπερβολική κατανάλωση φαγητού, είτε σε μεμονωμένα υπερφαγικά επεισόδια, όπου το άτομο καταναλώνει εκτός ελέγχου τεράστιες ποσότητες τροφής σε διάστημα 1-2 ωρών, είτε καταναλώνει τροφή κατά τη διάρκεια της ημέρας πολύ συχνά.
Σχετίζεται με την ψυχαναγκαστική υπερφαγία (compulsive overeating), έχει παρόμοια συμπτώματα, με τη διαφορά ότι τα υπερφαγικά επεισόδια είναι πιο ήπια και πιο διάσπαρτα κατά τη διάρκεια της ημέρας, ανάλογα με τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του ατόμου.
Ενίοτε, η υπερφαγία συνδέεται με κατάθλιψη, καθώς η αλλαγή συνηθειών στο φαγητό, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης κατανάλωσης τροφής, είναι μία από τις ενδείξεις κατάθλιψης. Η συναισθηματική υπερφαγία συνήθως ξεκινά στην εφηβεία ή την πρώτη ενήλικη ζωή. Μπορεί επίσης να ξεκινήσει μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή απώλεια.
Κάποιες από τις αιτίες μπορεί να έχουν τις ρίζες τους στο άγχος ή ακόμα και να συνδέονται με τη χαρά ή τη λύπη, την απογοήτευση ή και την έκφραση θυμού. Με άλλα λόγια, ”τρώμε” τα συναισθήματα μας έτσι ώστε να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες της καθημερινότητας.
Σε μια έρευνα του Αμερικανικού Οργανισμού Ψυχολογίας το 2013, το 27% των ενηλίκων σημειώθηκε πως καταναλώνει τροφή για να διαχειριστεί το στρες. Από αυτόν τον πληθυσμό, το 34% δήλωσε ότι πραγματοποιεί υπερφαγίες ή καταναλώνει μη υγιεινές τροφές όταν βιώνει συναισθηματική ένταση.
Τι είναι η συναισθηματική υπερφαγία;
Η συναισθηματική υπερφαγία χαρακτηρίζεται από μια ακατάσχετη επιθυμία για φαγητό που προκύπτει όταν υπάρχουν δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις όπως το στρες, ο θυμός, το άγχος, η μοναξιά, η λύπη και η πλήξη. Η τροφή μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μέσο αντιμετώπισης των προβλημάτων μας. Το comfort food, όπως συνηθίζουμε να το ονομάζουμε, αποτελεί το είδος τροφής με υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα ή/και λίπος και συνήθως υψηλής επεξεργασίας. Επιλέγουμε τα γεύματα αυτά διότι το συγκεκριμένο είδος τροφής επιβραδύνει την δραστηριότητα του θυρεοειδή αδένα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την έκκριση της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, ή αλλιώς για τις ορμόνες της επιβράβευσης και της χαράς, στον εγκέφαλό μας. Η διαδικασία αυτή έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουμε πραγματικά καλύτερα λόγω της έκκρισης των παραπάνω ορμονών που είναι υπεύθυνες για όλα τα θετικά συναισθήματα που βιώνουμε στη ζωή μας.
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε ότι ο εγκέφαλός μας, πέραν των άλλων, είναι υπεύθυνος κυρίως για την επιβίωσή μας. Αυτό σημαίνει ότι δεν λαμβάνει υπόψινι του τους στόχους μας για έναν υγιή τρόπο ζωής όταν αυτοί μπαίνουν εμπόδιο στη διαδικασία της αυτοσυντήρησης και της προστασίας μας, επομένως, η λήψη κακής ποιότητας τροφής φαντάζει ως τη μοναδική διαθέσιμη λύση για να ξεπεράσουμε μία ”κακή ημέρα”. Η διαδικασία αυτή, πολύ γρήγορα μετατρέπεται σε τρόπο ζωής η οποία εύκολα μας κάνει να χάνουμε τον έλεγχο των διατροφικών μας συνηθειών και σε κάποιες σοβαρές περιπτώσεις μας οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα υγείας ή ακόμα και σε διατροφικές διαταραχές.
Πώς μπορώ να καταλάβω εάν έχω συμπτώματα συναισθηματικής υπερφαγίας;
● Τρώτε περισσότερο όταν βιώνετε μία στρεσογόνο περίοδο; ● Τρώτε ακόμα και όταν δεν νιώθετε την αίσθηση της πείνας; ● Τρώτε για να νιώσετε καλύτερα (να ηρεμήσετε τα νεύρα σας ή να αντιμετωπίσετε συναισθήματα απραξίας και βαρεμάρας); ● Επιβραβεύετε τον εαυτό σας με το φαγητό; ● Τρώτε μεγάλες ποσότητες ακόμα και αν νιώθετε ότι δεν χρειάζεστε άλλη τροφή; ● Το φαγητό σας κάνει να νιώθετε ασφαλής; ● Νιώθετε ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τη ποιότητα ή τη ποσότητα του φαγητού που θα καταναλώσετε;
Γιατί η συναισθηματική υπερφαγία είναι μία ”κακή” συνήθεια;
Το φαγητό μας προσφέρει απλόχερα απόλαυση και πληρότητα, όχι μόνο λόγω της βιολογικής μας ανάγκης για ενέργεια, αλλά και λόγω της έκρηξης των ορμονών στον οργανισμό μας. Ωστόσο, κάθε φορά που η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται, βρισκόμαστε όλο και πιο κοντά στο να διαμορφώσουμε και να παγιώσουμε μια καταστροφική συμπεριφορά από την οποία πολύ δύσκολα θα ξεφύγουμε. Αρχικά, η καθημερινή κατανάλωση πολυθερμιδικών τροφών μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του σωματικού μας βάρους σε σύντομο χρονικό διάστημα το οποίο μπορεί να δημιουργήσει αδυναμία ελέγχου της σωματικής μας μάζας αφού το σώμα μας συνηθίζει το παραπάνω βάρος χωρίς να το συνειδητοποιούμε και στη συνέχεια αρνείται να το αποχωριστεί καθώς το θεωρεί απαραίτητο για να λειτουργήσει. Επιπρόσθετα, αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων και διαβήτη.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η ζάχαρη και τα υψηλά λιπαρά, λειτουργούν εθιστικά για τον ανθρώπινο οργανισμό και όπως σε κάθε άλλο εθισμό, θα αναζητούμε πάντα αυτά τα συστατικά στη τροφή μας για να νιώσουμε πλήρεις. Κατά συνέπεια, αυτό το συμπεριφορικό μοντέλο έχει ως αποτέλεσμα αλυσιδωτές αντιδράσεις οι οποίες ενδεχομένως να οδηγήσουν στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών, όπως βουλιμία, αλλά και σε άλλες ψυχοπαθολογίες, όπως κατάθλιψη, ως συνυπάρχουσα διαταραχή.
Το βιβλίο του Charles Duhigg μιλάει για το πώς οι συνήθειες μπορούν ουσιαστικά να χωριστούν σε τρία μέρη: υποδείξεις, ρουτίνες και ανταμοιβές.
Τρόποι αντιμετώπισης:
● Η συχνή κίνηση αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο απόσπασης της σκέψης και της ανάγκης για τροφή. ● Βγάλτε από τη ζωή σας ό,τι σας αποσπά κατά τη διάρκεια των γευμάτων. Για παράδειγμα, αποφύγετε να γευματίσετε μπροστά στη τηλεόραση βλέποντας μία σειρά. ● Ξεκινήστε προπόνηση mindfulness. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι τεχνικές ελέγχου αναπνοών μπορούν να καταπολεμήσουν αποτελεσματικά τις αρνητικές σκέψεις και κατ’ επέκταση τις συμπεριφορές που δημιουργούνται στο άτομο εξαιτίας αυτών. ● Η γυμναστική αποτελεί το πιο αποτελεσματικό τρόπο καταπολέμησης αρνητικών συναισθημάτων καθώς είναι ένα φυσικό αντικαταθλιπτικό. ● Η Alice Boyes, PhD συνιστά βαθιά αναπνοή επίσης. “Η λήψη βραδείας αναπνοής για μερικά λεπτά βοηθά στη μείωση της επιθυμίας να τρώτε συναισθηματικά και ενεργοποιεί τη μακροπρόθεσμη σκέψη”, επισημαίνει. “Εστιάζετε σε μια μακρά αργή αναπνοή (όπως για παράδειγμα σιγά-σιγά φυσώντας ένα μπαλόνι) και η αναπνοή σας θα φροντίσει τον εαυτό της”.
Η συναισθηματική υπερφαγία είναι ένας προσωρινός τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών της καθημερινότητας και σίγουρα θα σας ανακουφίσει, για την ώρα. Ωστόσο, οι συνέπειές της είναι μακροχρόνιες και πολλές φορές καταστροφικές για τον οργανισμό σας αλλά και τη ψυχή σας.