ΟΙ Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (ΙΦΝΕ) είναι χρόνιες παθήσεις που προσβάλουν το γαστρεντερικό σύστημα και χαρακτηρίζονται από τη χρόνια φλεγμονή, ενώ συμπεριλαμβάνουν τη νόσο Crohn (Crohn’s Disease, CD) και την ελκώδη κολίτιδα (Ulcerative colitis, UC).
Η νόσος εμφανίζεται κυρίως μεταξύ της δεύτερης και τρίτης δεκαετίας της ζωής, ωστόσο μπορεί να εμφανιστεί και μεταξύ των 55 και 65 ετών. Οι ασθενείς αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ η νόσος χαρακτηρίζεται από περιόδους εξάρσεων και υφέσεων.
Οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (IBD) αντιπροσωπεύουν μια ομάδα εντερικών διαταραχών που προκαλούν παρατεταμένη φλεγμονή της πεπτικής οδού. Ο πεπτικός σωλήνας περιλαμβάνει το στόμα, τον οισοφάγο, το στόμαχο, το λεπτό έντερο και το παχύ έντερο. Είναι υπεύθυνος για τη διάσπαση των τροφίμων, την εκχύλιση των θρεπτικών ουσιών και την απομάκρυνση τυχόν ακατάλληλων υλικών και αποβλήτων. Η φλεγμονή οπουδήποτε κατά μήκος του πεπτικού συστήματος διακόπτει αυτή τη φυσιολογική διαδικασία. Οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου μπορούν να είναι πολύ οδυνηρές και ενοχλητικές, και σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ σοβαρές για την υγεία.
Πολλές είναι οι ασθένειες που περιλαμβάνονται. Οι δύο πιο συχνές ασθένειες είναι:
- η ελκώδης κολίτιδα
- η νόσος του Crohn.
Η νόσος του Crohn μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή σε οποιοδήποτε μέρος της πεπτικής οδού. Ωστόσο, επηρεάζει κυρίως το πίσω άκρο του λεπτού εντέρου. Η ελκώδης κολίτιδα περιλαμβάνει φλεγμονή του παχέος εντέρου. Πιο συγκεκριμένα, η ελκώδης κολίτιδα εμφανίζεται όταν στα τοιχώματα του παχέος εντέρου, του ορθού ή και των δύο αναπτύσσεται μία φλεγμονή. Αυτή η φλεγμονή παράγει μικροσκοπικές πληγές που ονομάζονται έλκη στα τοιχώματα του παχέος εντέρου. Αρχίζει συνήθως στο ορθό και εξαπλώνεται προς τα πάνω. Μπορεί να περιλαμβάνει ολόκληρο το παχύ έντερο.
Κοινά συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς περιλαμβάνουν:
- ναυτία
- διάρροιες (αιματηρές ή όχι)
- εμέτους
- κοιλιακό άλγος και άλλες επιπλοκές όπως– την οστεοπόρωση,– τα δερματικά προβλήματα,– τις αρθραλγίες και τις– ηπατοχολικές επιπλοκές.
Οι ΙΦΝΕ είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε βόρειες χώρες όπως η Βόρεια Αμερική, η Σκανδιναβία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αν και νεότερα δεδομένα δείχνουν πως η παρουσία τους εντείνεται και σε νοτιότερες χώρες της Μεσογείου, όπως η χώρα μας.
Ο ρόλος του λιπώδους ιστού:
Τα υποδόρια και σπλαχνικά διαμερίσματα του λιπώδους ιστού εμφανίζουν διακριτά μεταβολικά και ανοσολογικά προφίλ. Στο μεσεντέριο Σπλαχνικό Λιπώδη Ιστό βρίσκονται τα προ-φλεγμονώδη μακροφάγα Μ1 που εκκρίνουν διάφορες φλεγμονώδεις κυτταροκίνες, συμπεριλαμβανομένων των TNF και IL-1. Επιπροσθέτως, τα λιποκύτταρα παράγουν επίσης άλλες προ-φλεγμονώδεις κυτταροκίνες όπως IL-6, χημειοκίνες όπως, χημειοκίνη 2 τύπου C-C (επίσης γνωστή ως χημειοελκυστική πρωτεΐνη-1) και αδιποκίνες όπως λεπτίνη και αντιστατίνη.
Αυτές οι αδιποκίνες επηρεάζουν τον κορεσμό και τον μεταβολισμό των λιπιδίων και ρυθμίζουν τα αποτελέσματα του μεταβολισμού της ινσουλίνης και της γλυκόζης μέσω ενός δικτύου αλληλεπιδράσεων με τις κυτταροκίνες. Στην παχυσαρκία, αυτό το αλλοιωμένο δίκτυο αλληλεπιδράσεων αδιποκίνης και κυτταροκίνης συμβάλλει στον εξασθενημένο μεταβολισμό των λιποκυττάρων. Άτομα με παχυσαρκία έχουν αυξημένα επίπεδα κυκλοφορούντων κυτταροκινών, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν έμφυτες ανοσοαποκρίσεις και να επηρεάσουν την έκφραση διάφορων φλεγμονωδών παραγόντων.
Καθώς η χαμηλή φλεγμονή εμπλέκεται στην παθοφυσιολογία της παχυσαρκίας, οι κυτταροκίνες που κυκλοφορούν έχουν ονομαστεί ως δυνητικοί θεραπευτικοί στόχοι για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Οι ασθενείς με φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου παρουσιάζουν μια μοναδική τοπικά περιοριστική μορφή λίπους που διασχίζει το σπλαχνικό λιπώδη ιστό, με αποτέλεσμα η μεσεντερική υπερπλασία λίπους να περιορίζεται σε περιοχές με φλεγμονή του εντέρου.
Κυρίως στη νόσο του Crohn, το ερπυστικό λίπος θεωρείται ότι είναι πιο ανοσολογικά δραστικό από τον άλλο σπλαχνικό λιπώδη ιστό και η έκταση του πλημμυρισμένου λίπους συσχετίζεται στενά με την έκταση της ιστολογικής φλεγμονής και του βαθμού διείσδυσης λεμφοκυττάρων ή μακροφάγων. Επιπλέον, η έκφραση της λεπτίνης και της αδιπο-νεκτίνης έχει αποδειχθεί ότι είναι αυξημένη στο μεσεντέριο λίπος των ασθενών με νόσο του Crohn. Τα επίπεδα άλλων αδιποκινών, όπως η ρεσυστίνη, συσχετίζονται επίσης με τη σοβαρότητα της νόσου του Crohn και τη δραστηριότητα της ασθένειας, υποστηρίζοντας περαιτέρω την αλληλεπίδραση των αδιποκινών και των κυτταροκινών για την προαγωγή της φλεγμονής του βλεννογόνου.
Ποιες διατροφικές ανεπάρκειες εμφανίζονται;
Οι πιο συχνά εμφανιζόμενες διατροφικές ανεπάρκειες είναι αυτές του σιδήρου (λόγω δυσαπορρόφησης και απωλειών), του ασβεστίου(λόγω αποφυγής των γαλακτοκομικών, λήψης κορτικοστεροειδών), της βιταμίνης D και της Β12 (σε περιπτώσεις αφαίρεσης του τελικού ειλεού). Επιπλέον πιθανόν να εμφανίζονται ανεπάρκειες σε ψευδάργυρο, φυλλικό οξύ, βιταμίνη A και μαγνήσιο,
Η κατάλληλη διατροφική αντιμετώπιση μπορεί να παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο όχι μόνο στην αποκατάσταση των διαφόρων ανεπαρκειών αλλά και στην επαγωγή της ύφεσης και την ανακούφιση από τα συμπτώματα. Η εκπαίδευση των ασθενών στη βέλτιστη διαχείριση της διατροφής τους θα πρέπει να είναι ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση των ΙΦΝΕ τόσο σε περιόδους έξαρσης όσο και σε περιόδους ύφεσης.
Τεχνητή διατροφική υποστήριξη και ΙΦΝΕ
Η εντερική και παρεντερική σίτιση έχουν θέση στη διατροφική αντιμετώπιση των ΙΦΝΕ στις παρακάτω περιπτώσεις:
Εντερική σίτιση: ενίσχυση της διατροφικής πρόσληψης σε υποσιτισμένους ασθενείς, πρόληψη της καθυστέρησης της ανάπτυξης στους παιδιατρικούς ασθενείς, θεραπεία εκλογής στα παιδιά αλλά και σε ενήλικες που αντιστέκονται στη θεραπεία με κορτικοστεροειδή. Η εντερική σίτιση προϋποθέτει τη λειτουργικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα.
Δείτε και Γαστρεντερικό, επαναφέρουμε την φυσιολογική λειτουργία ώστε να απορροφά θρεπτικές ουσίες
Παρεντερική σίτιση: ενδείκνυται μόνο σε ασθενείς με δυσθρεψία που δεν έχουν λειτουργικό πεπτικό σύστημα.
Απαραίτητη η Μαστίχα Χίου, το “Ελληνικό δάκρυ”, ασπίδα του πεπτικού
Όταν οι ασθενείς δεν χρειάζονται την τεχνητή διατροφική υποστήριξη (εντερικά ή παρεντερικά) θα πρέπει να ακολουθούν ένα διατροφικό πλάνο εξατομικευμένο με βάση τις ανάγκες τους και τρόφιμα που είναι καλώς ανεκτά.
Διατροφική αντιμετώπιση των ΙΦΝΕ
Σε περιόδους έξαρσης
Κατά τις περιόδους έξαρσης, κάθε ασθενής συνήθως αποφεύγει τα «επικίνδυνα» για εκείνον τρόφιμα που εντείνουν τα συμπτώματα. Συνηθέστερα «επικίνδυνα» τρόφιμα είναι τα ωμά λαχανικά και τα φρούτα με τη φλούδα, τα εσπεριδοειδή και άλλα όξινα τρόφιμα, τα γαλακτοκομικά, οι ξηροί καρποί, τα όσπρια, τα προϊόντα ολικής άλεσης, οι λιπαρές και τηγανητές τροφές.
Αντιθέτως, συνηθέστερα «ασφαλή» τρόφιμα είναι τα καλά μαγειρεμένα λαχανικά, τα φρούτα χωρίς τη φλούδα, το κοτόπουλο, η γαλοπούλα και το ψάρι, το λευκό ψωμί, τα ζυμαρικά, το ρύζι και ο πουρές πατάτας. Είναι πολύ χρήσιμο κάθε ασθενής να τηρεί ένα ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων ώστε να διαπιστώνει ποια τρόφιμα προκαλούν ενοχλητικά συμπτώματα, καθώς τα «ασφαλή» κι «επικίνδυνα» τρόφιμα διαφοροποιούνται από άτομο σε άτομο.
Σε περιόδους ύφεσης
Ακόμη, τα μικρά και συχνά γεύματα είναι συνήθως καλύτερα αποδεκτά από τους πάσχοντες λόγω της μειωμένης όρεξης για φαγητό εξαιτίας των συμπτωμάτων και των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής. Σε κατάσταση ύφεσης, η ελεύθερη και ισορροπημένη διατροφή με επιλογή τροφών από όλες τις ομάδες (δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά όταν η λακτόζη είναι ανεκτή, άπαχο κρέας) θα πρέπει να προτείνεται σε όλους τους πάσχοντες. Συνιστάται επίσης η αποφυγή των λιπαρών και τηγανητών τροφίμων.
Διατροφή χαμηλή σε FODMAPs
Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των ερευνητών στρέφεται στη μελέτη διατροφικών σχημάτων που μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά στην επαγωγή και τη διατήρηση της ύφεσης, λόγω της αναποτελεσματικότητας ή/και των παρενεργειών της φαρμακευτικής αγωγής. Ένα από αυτά είναι η διατροφή χαμηλή σε FODMAPs.
Τι είναι τα FODMAPs; Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου
Τα FODMAPs (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols) περιλαμβάνουν ζυμωμένους ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες. Στα FODMAPs συγκαταλέγονται
- η φρουκτόζη (π.χ. σε μήλα),
- οι φρουκτάνες (π.χ. σε σκόρδο και κρεμμύδι),
- η λακτόζη (π.χ. στο γάλα),
- οι γαλακτάνες (π.χ. σε όσπρια) και
- οι πολυόλες (π.χ. σε μανιτάρια και γλυκαντικές ύλες).
Οι υδατάνθρακες αυτοί δεν απορροφώνται πλήρως στο λεπτό έντερο και όταν φτάνουν στο παχύ έντερο οδηγούν σε παραγωγή αερίων, διαταραγμένη εντερική κινητικότητα και διάρροια.
Τι προσφέρει η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs;
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs έχει δοκιμαστεί από κάποιους ασθενείς με ΙΦΝΕ με ενθαρρυντικά αποτελέσματα, χωρίς ωστόσο να συσχετίζεται με βελτίωση της φλεγμονής, αλλά με τη βελτίωση των συμπτωμάτων που παρομοιάζουν με αυτά του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου και είναι παρόντα στους ασθενείς με ΙΦΝΕ.
Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου ή Σπαστική Κολίτιδα – Αντιμετώπιση
Ωστόσο, δεν υπάρχουν επίσημες οδηγίες σχετικά με την εφαρμογή της δίαιτας χαμηλής σε FODMAPs σε ασθενείς με ΙΦΝΕ, καθώς μία τόσο περιοριστική διατροφή μπορεί να εντείνει σημαντικά τις διατροφικές ανεπάρκειες που ήδη ταλαιπωρούν τους ασθενείς. Σε καμία περίπτωση, ένα τέτοιο διατροφικό πρότυπο δεν θα πρέπει να υιοθετείται χωρίς την επίβλεψη ενός εξειδικευμένου διαιτολόγου.
Συμπερασματικά
Η καλή πορεία της νόσου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διατροφή και η συνεργασία του ασθενούς με τον ιατρό και το διαιτολόγο θα πρέπει να κατέχει κεντρική θέση την αντιμετώπιση της ΙΦΝΕ.